Tussen-s of niet? Geluidoverlast of geluidsoverlast? Voor een antwoord hierop valt geen waterdichte spellingregel te geven. Ontdek hoe je toch de juiste schrijfwijze vindt.
Twee tussenletters maken het Nederlandse taalgebruikers moeilijk: de tussen-n en de tussen-s. Ze zorgen nogal eens voor gesteggel op het gebied van spelling. Het is fijn als je dan kunt terugvallen op een duidelijke regel. In het geval van de tussen-s is er wel een hoofdregel, maar daar kun je meerdere kanten mee op.
Je zult in dit geval dus vooral je taalgevoel moeten aanspreken. Waar dat gevoel je in de steek laat, kun je gebruikmaken van een aanvullende regel en een hulpmiddel in dit artikel. En als dat niet genoeg is, dan vind je hier ook tips om alsnog de juiste schrijfwijze te vinden, zoals in Het Groene Boekje.
Tussen-s in samenstellingen
Samenstellingen zijn woorden die bestaan uit delen die ook los kunnen voorkomen. Deze delen zijn vaak zelfstandige naamwoorden. De samenstelling dorpshuis bestaat bijvoorbeeld uit de zelfstandige naamwoorden dorp en huis. Beide delen moet je aaneenschrijven. Maar schrijf je dan een tussen-s? De hoofdregel biedt in veel gevallen een helpende hand:
Hoofdregel. In een samenstelling schrijf je een tussen-s als je een s-klank tussen de delen hoort.
Als je de samenstelling van dorp en huis uitspreekt, dan hoor je tussen deze delen waarschijnlijk een s-klank. Daarom schrijf je een tussen-s, dus je krijgt dorpshuis.
Voorbeelden:
eenmanszaak
levensweg
stervensbegeleiding
voorjaarscollectie
Bij deze samenstellingen is maar één vorm gebruikelijk. Zonder tussen-s zou het woord veel mensen vreemd in de oren klinken.
Tip
Twijfel je toch of je tussen de delen van een samenstelling een s-klank hoort? Dan vind je het antwoord mogelijk in Het Groene Boekje of een woordenboek. De eerstgenoemde informatiebron kun je ook online raadplegen via Woordenlijst.org. Een alternatief is om anderen te vragen of zij een s-klank horen. Ook kun je nagaan welke vorm in een zoekmachine de meeste resultaten oplevert.
Overigens zullen bij bepaalde woorden veel taalgebruikers wel een s-klank horen en een grote groep anderen niet. In dat geval kun je kiezen of je wel of geen tussen-s gebruikt.
Voorbeelden:
wettekst
wetstekst
geluidoverlast
geluidsoverlast
Bij deze samenstellingen zijn beide vormen ongeveer even gebruikelijk.
Let op
Schrijf hetzelfde woord bij voorkeur wel steeds op dezelfde wijze. Als je dus één keer geluidsoverlast met een tussen-s schrijft, dan doe je dat dus ook in alle andere gevallen.
Aanvullende regel. In een samenstelling schrijf je een tussen-s als je die in vergelijkbare gevallen ook gebruikt.
Een aanvullende regel komt van pas als het niet mogelijk is om een s-klank tussen de delen van een samenstelling te horen. Dat is het geval in de samenstelling van dorp en straat. Het is hier lastig om te horen of er zich een s-klank tussen de delen bevindt. Het laatste deel begint namelijk al met een s-klank.
Zoek in dit geval een vergelijkbaar woord waarvan het laatste deel niet met een s-klank begint. Zo’n woord is dorpsplein en hierin hoor je een tussen-s. Je schrijft daarom net als in dit woord een tussen-s, dus je krijgt dorpsstraat.
Voorbeelden:
stadsschouwburg, net als stadskantoor
rechtszaak, net als rechtsbijstand
bezoekerscentrum, net als bezoekerskaart
personeelschef, net als personeelsvereniging
scheepsjournaal, net als scheepsbouw
Wellicht valt je in deze voorbeelden iets op. Delen van samenstellingen die beginnen met een s-klank, hebben als eerste letter(s) namelijk vaak een s, z, c, ch of Frans uitgesproken j. In die gevallen kun je dus de aanvullende regel toepassen.
Let op
Op deze aanvullende regel bestaan allerlei uitzonderingen. Zo schrijf je rechtspraak en niet *rechtsspraak. Je zou echter wel een tussen-s verwachten op grond van rechtszaak en rechtsbijstand.
Hulpmiddel. In een samenstelling schrijf je mogelijk een tussen-s in de volgende gevallen.
Het is misschien meer een hulpmiddel dan een duidelijke regel. Maar je schrijft nogal eens een tussen-s als het eerste deel van de samenstelling:
- een verkleinwoord is: huisjesmelker, rietjesverbod, spelletjesavond;
- eindigt op de achtervoegsels -ing, -heid, -teit of -schap: verzekeringsadviseur, gezondheidscentrum, diversiteitsbeleid, waterschapsbelasting.
Let op
Houd er rekening mee dat je bij dit hulpmiddel nogal wat uitzonderingen kunt tegenkomen. Zoek bij twijfel het woord op of roep hulp in, zoals beschreven in de tip hierboven.
Tussen-s in afleidingen
Afleidingen zijn woorden waarvan een deel niet los kan voorkomen. Vaak gaat het dan om een zelfstandig naamwoord als grondwoord met een achtervoegsel. De afleiding beroepsmatig bestaat bijvoorbeeld uit het zelfstandige naamwoord beroep en het achtervoegsel -matig.
Hoofdregel. In een afleiding schrijf je een tussen-s als je een s-klank voor het achtervoegsel hoort.
In de afleiding beroepsmatig hoor je een s-klank voor het achtervoegsel -matig. Je schrijft daarom een tussen-s. Dat doe je verder niet alleen in afleidingen op -matig, maar bijvoorbeeld ook in afleidingen op -waard en -waardig.
Voorbeelden:
gevoelsmatig
lezenswaard
bewonderenswaardig
Let op
Deze hoofdregel komt overeen met de hoofdregel voor de tussen-s in samenstellingen. Ook hier ga je dus uit van de vorm die het gebruikelijkst is.
